Zakopane od lat przyciąga rzesze turystów, oczarowanych majestatem Tatr, atmosferą górskiego kurortu i niepowtarzalnym klimatem Podhala. Jednak pod powszechnie znanym obrazem miasta ukryta jest znacznie bogatsza warstwa – fascynujące dziedzictwo kulturowe i architektoniczne. Zabytki Zakopanego świadczą nie tylko o historii tej urokliwej miejscowości, ale również o rozwoju polskiego stylu artystycznego i tożsamości regionu. Warto więc, planując pobyt w stolicy polskich gór, zanurzyć się w ich niezwykłą opowieść.
Początki i rozwój stylu zakopiańskiego
Początki kultury Zakopanego jako ośrodka turystyczno-kulturowego przypadają na przełom XIX i XX wieku. Właśnie wtedy pojawił się styl zakopiański – pierwszy polski nurt w architekturze narodowej, łączący inspiracje podhalańskim budownictwem ludowym z elementami secesji i sztuki użytkowej. Jego twórcą i największym propagatorem był słynny artysta Stanisław Witkiewicz. W swoich projektach dążył on do stworzenia nowoczesnej, a zarazem osadzonej w tradycji architektury, która stanie się wizytówką polskich gór. Najstarszym i najbardziej reprezentatywnym przykładem tego kierunku jest Willa Koliba przy ul. Kościeliskiej. Wybudowana w latach 1892–1893 dla Zygmunta Gnatowskiego, dziś mieści Muzeum Stylu Zakopiańskiego, prezentując eksponaty związane z rzemiosłem artystycznym zakopiańskim oraz projektami Witkiewicza. Opływowe kształty werand, bogate ornamenty snycerskie i harmonijne połączenie drewna i kamienia czynią z Willi Koliba prawdziwą perłę zakopiańskiej architektury. Inne spektakularne realizacje to Willa Pod Jedlami na Koziniec, wykonana w latach 1897–1898 według projektu Witkiewicza, czy też Willa Oksza, gdzie obecnie można podziwiać galerię sztuki z malarstwem i grafiką młodopolskich artystów. Styl zakopiański nie ograniczył się jedynie do willi – jego elementy odnaleźć można także w kościołach, pensjonatach i górskich schroniskach.
Drewniane świątynie i nekropolie – duchowa oś Zakopanego
Wędrówka po zabytkach Zakopanego nie byłaby pełna bez penetracji najstarszych świątyń Podhala, stanowiących świadectwo duchowego dziedzictwa regionu. Największą sławę zyskał stary kościół pw. Matki Bożej Częstochowskiej przy ul. Kościeliskiej – najstarszy zabytek miasta pochodzący z lat 1847–1852. To niewielka, drewniana świątynia, utrzymana w stylu góralskim, z piękną snycerską dekoracją i oryginalnym wyposażeniem z XIX wieku. Przy nim znajduje się unikatowo malowniczy Stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku, założony ok. 1851 r., gdzie spoczywają zasłużeni dla regionu górale, artyści, taternicy i ratownicy, m.in. Kornel Makuszyński, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Stanisław Witkiewicz, czy słynny przewodnik Klimek Bachleda. Drugą ważną świątynią jest monumentalny Kościół Świętej Rodziny wzniesiony na Krupówkach na przełomie XIX i XX wieku z inicjatywy jezuitów. Ten neoromański kościół, jako pierwsza parafia w Zakopanem, zadziwia kunsztownym połączeniem elementów zakopiańskiego stylu z klasyczną formą bazyliki, stanowiąc znakomity przykład regionalnej sakralnej architektury.
Muzea i miejsca pamięci – skarbnica historii Podhala
Zakopane to również centrum muzealnictwa regionalnego, dokumentujące dzieje i kulturę Podhala dla przyszłych pokoleń. Prócz wspomnianego muzeum w Kolibie wyróżnia się Muzeum Tatrzańskie im. Tytusa Chałubińskiego, zlokalizowane w zabytkowym gmachu przy Krupówkach, zaprojektowanym w 1913 roku w duchu stylu zakopiańskiego. Placówka gromadzi imponującą kolekcję etnograficzną, geologiczną, przyrodniczą i artystyczną Podhala oraz Tatr, umożliwiając zgłębienie historii góralszczyzny i środowiska naturalnego regionu. Niezapomnianym miejscem jest także zabytkowa Chatka Sabały – oryginalny góralski dom z XVIII wieku należący do kultowego gawędziarza i muzyka Jana Krzeptowskiego Sabały, przyjaciela Sienkiewicza i Witkiewicza. Budynek zachował dawny układ wnętrza, wyposażenie i niepowtarzalny klimat podhalańskiej chałupy. Upamiętnieniem historii walk o niepodległość i trudnych czasów są natomiast pomniki i krzyże pamięci rozproszone po Zakopanem, jak symboliczny Pomnik Chałubińskiego czy cmentarz i kwatery wojskowe na Nowym Cmentarzu, gdzie spoczywają bohaterowie dwóch wojen światowych.
Ślady artystycznej bohemy i tradycji uzdrowiskowych
Zakopane od końca XIX wieku było magnetycznym miejscem dla elity intelektualnej, pisarzy, muzyków i malarzy, pragnących czerpać z piękna Tatr i kultury górali. Ich obecność wpłynęła na tożsamość miasta, stając się częścią jego unikalnego dziedzictwa. Spacerując po Krupówkach i uliczkach miasta łatwo natrafić na ślady po Janie Kasprowiczu, St. Witkiewiczu czy Karolu Szymanowskim. Willa Atma – dawny dom kompozytora, dziś mieści muzeum jemu poświęcone. Nie można też zapominać o historii uzdrowiska, bo to właśnie popularność klimatu i leczenia gruźlicy przyczyniły się do dynamicznego rozwoju Zakopanego pod koniec XIX wieku, o czym świadczą liczne zabytkowe pensjonaty i obiekty sanatoryjne z tego okresu.
Zakopane – miejsce, gdzie historia i kultura splatają się z naturą
Zakopane to nie tylko stolica polskich gór, ale także centrum wyjątkowego dziedzictwa kulturowego, na które składa się niezwykła architektura, bogate tradycje artystyczne i głęboko zakorzenione wartości duchowe. Spacer po tutejszych zabytkach to podróż przez różnorodne epoki: od drewnianych chałup i świątyń, przez styl zakopiański będący chlubą narodowej sztuki, po pamiątki bohaterskiej historii i artystycznej bohemy. Odkrywając je, można lepiej zrozumieć tożsamość miasta i regionu, poczuć ducha Podhala i jeszcze pełniej docenić piękno Tatrzańskiego Parku Narodowego. Niewątpliwie warto połączyć wędrówki po górskich szlakach z kontemplacją materialnych śladów przeszłości – bo w Zakopanem historia i kultura splatają się tu w sposób niepowtarzalny.
Dodaj komentarz